14 april 1945: de bevrijding
De bevrijding van Ureterp
Begin april 1945.
Alle berichten wijzen erop, dat ook de bevrijding van Ureterp niet lang meer op zich zal laten wachten.
Dat deze lang verwachte dag een zo dramatisch begin zou hebben, heeft niemand kunnen vermoeden.
Omstreeks deze tijd rukken de Canadese troepen steeds verder naar het noorden op. Als het ware vooruit gedreven vindt men her en der groepjes Duitse militairen, die het niet op een confrontatie laten aankomen.
Iedereen hoopt op een spoedige bevrijdingsdag. Ook de N.B.S.-post Ureterp. Deze mannen, die allen voorzien zijn van een vuurwapen en zich in het omgaan daarmee hebben geoefend, vragen zich af, wat ze kunnen doen om de bevrijding te bespoedigen.
In de nacht van 9 op 10 april 1945 wordt de doorgang op de Mounleane (toen een belangrijke weg) geblokkeerd door middel van 2 bomen en door een sleuf te graven. Twee nachten later, 12-13 april, worden alle ANWB borden in de omgeving verwijderd en worden alle borden van de Duitse Wehrmacht verhangen of verwijderd.
Dan, op vrijdag, 13 april 1945 te 14.00 uur, geeft de plaatselijke commandant van de N.B.S. te Ureterp de opdracht aan alle leden van de groep, dat de plaatselijke commando-post moet worden betrokken. Deze post was ingericht in het toenmalige café "Gorter". Dit café bevond zich in de boerderij, nu Weibuorren nr. 20. Die middag komen er berichten, dat de Canadezen tot aan Donkerbroek zijn gevorderd.
Terwijl men in de post bespreekt, wat men gaat doen, komt er een bericht binnen, dat vanuit de richting Duurswoude over de Mounleane een boerenwagen richting Ureterp komt. Deze wagen is bemand met 4 bewapende landwachters, kennelijk op de vlucht. Tegen 17.00 uur bereikt deze wagen Ureterp en gekomen voor de commandopost wordt hun door de N.B.S.-ers te verstaan gegeven, dat ze moeten stoppen. Ze trekken zich hier niets van aan, ze blijven doorrijden, ondanks de schoten die hun worden nagezonden. Twee leden van de N.B.S. zetten de achtervolging in en slagen erin om de wagen bij Ureterp-Vallaat te achterhalen. De vier landwachters geven zich dan zonder slag of stoot over en laten zich ontwapenen. Daar worden nog 4 leden van de Duitse Wehrmacht aangetroffen, die zich ook overgeven. Met inmiddels ter plaatse gekomen hulp wordt het achttal overgebracht naar de commandopost te Ureterp. Ze worden daar onder bewaking opgesloten.
Waarschijnlijk aangemoedigd door het welslagen van deze actie besluit men over te gaan tot verdere actie. In Ureterp worden de avond van de 13de april 32 mensen aangehouden. Dit betrof voornamelijk pro-Duitse mensen, waaronder N.S.B.ers. Ook deze 32 mensen werden in de commandopost gevangen gehouden.
Nu men 40 mensen had te bewaken en niet wist, wat daar nog bij zou komen, komen er stemmen naar voren, om versterking te halen. Er bieden zich twee vrijwilligers aan, om in de richting Donkerbroek te gaan, om versterking te halen bij de Canadezen. Deze 2 vrijwilligers, politieman C. Tump en N.B.S.-er P. Leenes, vertrekken 's nachts om 02.00 uur in zuidelijke richting.Tot voorbij Bakkeveen verloopt de reis zonder problemen. Echter rond 03.00 uur, tussen Haule en Haulerwijk worden de mannen vanuit het donker aangeroepen door twee gewapende mannen, vermoedelijk Duitse militairen met: "Wie daar?" Tump antwoordde met: "Politie." Direkt hierop vallen enige schoten en Leenes ziet Tump neervallen. Zelf raakt hij aan zijn arm gewond, doch weet te ontkomen.
In de morgenuren van de 14 de april 1945 zijn de N.B.S.mensen te Ureterp nog onwetend van het gebeurde, zij hopen op hulp van de Canadezen. Tegen 05.30 uur worden deze mensen gealarmeerd, als het bericht komt, dat uit de richting Duurswoude een wagen, getrokken door 2 paarden in de richting Ureterp komt. 0p de wagen zitten 45 gewapende Duitse militairen. De N.B.S. commandant besluit dat de stellingen aan de wegzijde van het café dienen te worden ingenomen door bewapende mannen.
Als de wagen tot aan de commandopost is genaderd, roept de N.B.S. commandant hen toe, dat de Duitsers zich moeten over geven. Ze blijken dat echter allerminst van plan te zijn. Ze springen van de wagen en vuren onmiddellijk met mitrailleurs en geweren. Dit vuur wordt onmiddellijk door de N.B.S.-ers beantwoord en er volgt een hevige strijd. Nadat er door de Duitsers gebruik wordt gemaakt van een aantal handgranaten blijkt de strijd ongelijk te zijn. Door deze granaten raakt de voorzijde van de commandopost volledig verwoest.
De commandant besluit om zijn mensen terug te trekken en geeft daartoe het bevel. Voor de mannen die vooraan liggen, is dit onder het hevige vuur echter niet mogelijk. De anderen zoeken een heenkomen.
De Duitsers dringen hierna de commandopost binnen en bevrijden de 40 gevangenen. Ze willen verder trekken, doch de paarden voor de wagen zijn in de strijd gedood. Een van de N.B.S. strijders heeft zo snel niet weg kunnen komen en heeft zich in de stal teruggetrokken en zit daar een koe te melken als de Duitsers hem vinden. Mee op zijn aanwijzing krijgen de Duitsers twee andere paarden. Deze dieren worden voor de wagen gespannen en men staat op het punt om verder te gaan als 6 Canadese gevechtsvoertuigen Ureterp binnenrijden uit de richting Mounleane.
Al bij het binnenrijden van het dorp wordt er vanuit die voertuigen geschoten. Het is nu gauw beslist. Binnen tien minuten staan de Duitsers met de handen omhoog en zijn ze ontwapend.
Zaterdag, 14 april 1945 te 6.00 uur. Ureterp is bevrijd en de trieste balans kan worden opgemaakt.
Naast de eerder genoemde marechaussee C. Tump, blijken in de strijd te zijn gevallen: A. de Jager uit Ureterp, J.L. van der Broek uit Ureterp, J. ten Berge uit Groningen, H. Visser uit Drachten en J. Welfink uit Hemrik.
Verder lagen er 4 gedode Duitse militairen en 9 gewonden. Deze laatsten werden bij Dr. Minkema binnen behandeld. Eén van hen overleed daar, terwijl de resterende 8 werden overgebracht naar het R.K. ziekenhuis in Drachten. 0p de rijbaan lagen 4 dode paarden. Naast het geheel vernielde voorste deel van het café, liepen 5 woningen in de directe omgeving schade op door rondvliegende kogels. Dezelfde dag werden de 5 Duitse militairen in Ureterp begraven.
0p respectievelijk 18 en 19 april 1945 werden de twee N.B.S.-ers en politieman Tump in Ureterp begraven. De stoffelijke overschotten van de andere drie werden naar elders vervoerd.
Met behulp van de Canadezen worden de door de Duitsers bevrijde gevangen weer ingerekend. Een deel gaat naar een kamp in Hemrik en een ander deel naar Donkerbroek.
In de tuin voor de boerderij Weibuorren 20, de plaats waar het drama zich afspeelde, is een bruine treurbeuk geplant ter nagedachtenis. In 1995 is ter nagedachtenis tevens een monument aangebracht met de tekst:
1945 14 april 1995
Wie ’t nedich of wie ’t in fersin…..?
Nimmen dy’t no noch utlizze kin
Mar sy dy’t hjir fochten ha dit dien
Foar in bettere takomst foar elkenien